Homo mimeticus
Een geschiedenis van ons kopieergedrag
auteur: Nidesh Lawtoo
non-fictie
uitgeverij Noordboek 2025
ISBN 978 9464712360
beoordeeld door Gerda Sterk
XXXX
Al is de tekst op de kaft veranderd, het onderwerp blijft hetzelfde: zonder
kopieergedrag (mimese) zou de term "homo sapiens" niet kloppen. Dat is wat
Lawtoo in deze monumentale studie wil aantonen.
In de zoektocht naar wat het menselijk dier tot mens maakt, is de genealogie een
leidend concept in de westerse gedachtewereld, maar zonder dat we ons ervan
bewust zijn, imiteren we en dus heeft autonomie, de vrije wil en rationele zelf-
presentie daarin niet veel te zeggen. Lawtoo wil genealogisch terugkijken op een
aantal van de meest invloedrijke denkers van mimese. Een belangrijke voorloper is
bijvoorbeeld Nietzsche, die een fundament biedt, waarop mimetische studies kunnen
voortbouwen. In deel 1 en 2 komen ook Socrates, Plato (o.a. met de grot-allegorie)
en vele anderen aan bod.
De homo mimeticus is een sociaal, affectief en intersubjectief wezen, dat deel
uitmaakt van een netwerk waarin het zelf met anderen verbonden is. Mimese moet
dan beschouwd worden als een zeer menselijke en misschien ook niet-menselijke
conditie die de voedingsbodem is voor esthetische, antropologische, sociale en
politieke fenomenen. Hij zoekt ook naar het verband tussen mimese en plasticiteit.
Als Lawtoo over dierlijke en menselijke mimicry schrijft, dan brengt hij eerst de
transdisciplinaire denker, Roger Caillois ten tonele. Deze Fransman was
gefascineerd door heilige en politieke rituelen, door spel, door dierlijke nabootsing
en het schrift in steen.
In "Banaliteit van het kwaad" raakt hij een actueel thema aan: "dat het fantoom of de
schaduw van het fascisme opnieuw over het hedendaags toneel spookt... toenemende
populariteit van extreemrechtse leiders ... Ik zal proberen de besmettelijke krachten
van mimese die fascistische leiders in het spel brengen te herevalueren".
"Massagedrag, geweld, propaganda, (nieuwe) fascistische opstanden,
complottheorieën en oorlog zijn manifestaties van wat ik mimetische pathologieën
noem". Als voorbeeld van mimetische complexiteit haalt hij Eichmann aan, die "tot
zijn nek in de mimetische affecten zit.". Om uit te leggen hoe hij mimese als een
vibrerende dimensie ziet, zal hij een brug bouwen "tussen nieuw materialisme en de
mimetische studies die we met Nietzsche en Caillois zijn begonnen" Hij zal dit doen
in gezelschap van Jane Bennett, politiek theoretica, denker van milieubewustzijn en
pleitbezorger van het nieuw materialisme. Het laatste hoofdstuk heet "Het tijdperk
van de virale voortplanting" en daarin ziet hij overeenkomsten tussen de
coronapandemie en de door complottheorieën gedomineerde tijd, overweldigd als we
zijn door conflicterende (des)informatie in een steeds groter wordend deel van de
virale wereld.
Lawtoo sluit af met een dialoog tussen hemzelf en Edgar Morin over de kern van het
verschijnsel mimese en de invloed daarvan ten goede en ten kwade.
De Noten, de Bibliografie en het Register beslaan - zoals te verwachten - vele
bladzijden. Schaarse zwart-wit afbeeldingen verduidelijken de tekst.
Het is geen eenvoudige lectuur, vooral toegankelijk voor een lezerspubliek dat al een
beetje vertrouwd is met de huidige filosofie, esthetica, politieke theorie, literaire
kritiek/theorie, de studie van de media en de nieuwste studies over mimese. Het boek
maakt duidelijk dat we in dit digitale tijdperk opnieuw moeten nagaan hoe gevoelig
we zijn voor emotionele en politieke besmettingen. Het zou ons kunnen helpen om
de 'hypermimetische' uitdagingen van de toekomst het hoofd te bieden.
Dit boek is mogelijk gemaakt door de European Research Council (ERC) in het
kader van het Horizon 2020 onderzoeks- en innovatieprogramma van de Europese
Unie en KU Leuven.
Nidesh Lawtoo is filosoof en cultuurcriticus, hoogleraar Europese literatuur en
cultuur aan de Universiteit Leiden. Hij was hoofdonderzoeker van het door de ERC
gefinancierde project Homo Mimeticus, dat hij leidde aan de KU Leuven en is de
auteur van talloze boeken over het veld van mimetische studies, waaronder
(Nieuw)fascisme.