Gegevens

Geschreven door: Didier (De Wever)

Categorie: Recensies

Gepubliceerd: 27 maart 2025

Hits: 27

Een eerlijke nieuwe wereld
auteur Rik Pinxten
non-fictie
uitgeverij Ertsberg 2025
ISBN 9789464984569
beoordeeld door Gerda Sterk
XXXX
10 jaar geleden schreef Pinxten in "Schoon protest" dat er verzet moet komen
tegen de top-down macht met vooral de financiële elite aan de top, die doet wat
ze wil. Belangrijke sectoren worden verwaarloosd: opvoeding, cultuur,
gezondheidszorg, ouderenzorg. In dit boek herhaalt hij die zorgwekkende
gedachten, maar legt nu de nadruk op het neoliberale economisme, dat
wereldwijd alle macht overneemt.
Misschien diende "Brave new world" van Aldous Huxley als een aanzet voor
Pinxten om onder die titel dit boek te schrijven. De overeenkomsten met de huidige
maatschappij zijn immers opvallend: in de dystopische SF-roman wordt de vrijheid
van de mens beknot door de machtigen der aarde. De maatschappij is gebaseerd op
consumentisme, op onmiddellijke behoeftebevrediging en massaproductie. In zijn
werk gebruikt Pinxten dikwijls het begrip "economisme, als ideologie van haast
onbegrensde competitie en vermarkting". We worden gestuurd in onze mening onder
het mom van "wetenschappelijk, objectief denken van de positivistische denker (en
dat stond gelijk aan vooruitgang)...". Van de gangbare meningen afwijken, staat dan
gelijk met het verlies van geloofwaardigheid, inbegrepen het verlies van het respect
van collega's-wetenschappers. Het neoliberalisme heeft hieraan schuld, daar waar het
vroeger de samenhang tussen Kerk en Staat was die de mensen in het gareel hield.
Een erg grondige manier om de mensen te indoctrineren is onderwijs op basis van
teksten, vooral dan die teksten die gedicteerd zouden zijn door een hogere macht.
Pinxten refereert dikwijls aan de dikwijls nefaste invloed van de drie godsdiensten

van het Boek. De wetenschap doet ook een duit in het zakje, want zowel in het
verleden als nu, zijn er autoritaire stemmen die door de 'gewone sterveling' niet
mogen tegengesproken worden. Pinxten doorspekt zijn betoog met namen en
jaartallen om zijn redenering kracht bij te zetten, maar geeft ook voorbeelden uit zijn
eigen leven, bv. van zijn kindertijd in Antwerpen, of van zijn verblijf bij de Navajo
indianen in Noord-Amerika.
De reden waarom wij ons moeten realiseren dat we onze kijk op de wereld moeten
veranderen, illustreert hij met de mayonaise-metafoor op de eerste bladzijde: " ... de
mensheid is fundamenteel en diepgaand één...Het denken in verschillen moet dan
ook verlaten worden voor een denken en handelen in diversiteit... We zijn
interdependent...".
In zijn inleiding noemt Pinxten zijn werk "een positief boek", maar helaas, zoals hij
de huidige toestand van de wereld beschrijft, is er nog niet veel reden tot vreugde.
Meer dan eens legt hij de nadruk op het feit dat de klimaatopwarming, de
ecologische vernieling, de groeiende ongelijkheid en de economische onzekerheid,
redenen zijn om te beseffen dat "de zesde extinctie haast onvermijdelijk" is. In de
laatste hoofdstukken stelt hij voor wat er moet veranderen en dat begint al zeker "bij
een ingrijpende omkeer in het beeld dat wij, in de eerste plaats westerlingen, hebben
over de mens". De mens is niet de maat van alle dingen, want dat idee "gekoppeld
aan de kapitalistische motor van economisme door zogenaamd vrije individuen" legt
de nadruk op vrijheid van (o.a.) bezit en leidt ons weg van de feitelijke
interdependentie. We moeten afstappen van het suprematie - en exclusie - denken,
wat ooit door de antidemocraat, Plato, bv. en door de Kerk gepropageerd werd.
Het laatste hoofdstuk schreef hij toen Trump verkozen was. Als enige goede nieuws
ziet hij de bewustwording van meer en meer mensen van de feitelijke uitgangspunten
van dit werk: het verschil-denken bedreigt het voortbestaan van de mensheid, het
kapitalistisch economisme heeft desastreuze gevolgen en het individualisme kan een
excuus zijn voor het roekeloos plunderen van de aarde en de 'anderen'.

Rik Pinxten is Vlaanderens bekendste antropoloog. Hij gelooft in mensen, niet in
structuren.
Rik Pinxten, emeritus hoogleraar culturele antropologie en vergelijkende
religiestudie aan de UGent. Hij is filosoof van vorming en antropoloog van 'roeping'.
Hij deed etnografisch veldwerk bij de Navajo-Apache Indianen in het Zuidwesten
van de VSA en publiceerde hierover uitgebreid in boeken en artikels. In tweede
instantie groeide zijn belangstelling voor het statuut van antropologische kennis,
gebaseerd op de zeer kwalitatieve methode van veldwerkonderzoek. Dat resulteerde
in uitgebreid werk rond kennisleer en methodologie van de antropologie en de
religiestudie in een vergelijkend perspectief. Ten slotte publiceert hij vaak over de
gemengde maatschappij en de rol van de humanistische westerse traditie in deze
context. We moeten ons richten op de oorzaken en minder op de symptomen, want
de Verlichtingswaarden - gelijkheid, vrijheid, solidariteit - staan erg onder druk..

Gegevens

Geschreven door: Didier (De Wever)

Categorie: Recensies

Gepubliceerd: 19 maart 2025

Hits: 45

In de ban van WIJ en ZIJ

Een pleidooi voor combinatiedenken

auteur: Patrick Loobuyck

non-fictie

uitgeverij Pelckmans 2025

ISBN 978 94 6383 7910

beoordeeld door Gerda Sterk

XXXXX

Het boek is al aan zijn tweede druk toe en terecht. Politici zouden het moeten lezen. Machthebbers, vakbondsleiders, degenen die een ideologie blindelings aanhangen, zouden het moeten lezen, kortom iedereen die denkt dat de eigen groep beter is dan de andere. Vrij snel tijdens de lectuur daagt het dat het over ons allemaal gaat: groepsdenken is zo oud als de mensheid, zo oud als het leven zelf. 

Ons rabiate wij-zij-denken heeft een belangrijke functie, daarom is het ons aangeboren: zonder de anderen zouden we hulpeloos zijn, zonder deel uit te maken van een groep die ze konden vertrouwen, zouden onze voorouders niet overleefd hebben. Helaas heeft dat tribale denken ook zeer negatieve gevolgen: ruzie, uitsluiting, geweld en zelfs oorlog. Door middel van vele voorbeelden - ook uit zijn eigen leven - maakt Loobuyck duidelijk dat we ons van dat wij-zij-denken niet kunnen verlossen. We moeten ermee leren leven. Regelmatig gebruikt Loobuyck voetbalsupporters als voorbeeld. 

De eerste stap is ons ervan bewust worden, waartoe dit boek enorm bijdraagt. Pas als we dat groepsdenken aanvaarden, kunnen we nadenken over hoe we de negatieve kanten ervan aanpakken. En dan pas volgt het pleidooi voor combinatiedenken, waarvan je zou willen dat elke leidinggevende het beheerst: "Een combinatiedenker sluit zich niet op in één kamp en gaat ervan uit dat er nog veel te leren valt door in gesprek te gaan met anderen."

Regelmatig benadrukt hij dat we de andersdenkenden nodig hebben, want "waarom zouden we ervan uitgaan dat er in een discussie slechts één volledig juiste en één compleet foute kant is?" De voorbeelden zijn duidelijk: "je bent voor of tegen Israël, voor of tegen de groene partij, voor of tegen de hoofddoek, voor of tegen critical studies, voor of tegen de Kerk, voor of tegen een rijkentaks. Er is nauwelijks ruimte voor nuance en wederzijds begrip."

We hebben een boek als dit hard nodig, te meer omdat het in een klare, duidelijke taal geschreven is met voorbeelden uit de moderne tijd. Loobuyck heeft geen ingewikkelde wetenschappelijk-psychologische uitleg nodig om elke lezer te doen inzien dat de hele wereld beter af zou zijn met combinatiedenken. Dan pas kunnen we ons buigen over de integratie van nieuwkomers, of we moeten ageren tegen het oprukken van de islam, of we niet beter het godsdienstonderricht zouden vervangen door LEIF, of links-progressief het beter voorheeft dan rechts-conservatief, of we moeten blijven vasthouden aan "wie niet voor ons is, is tegen ons", ...

Het is zeer interessante lectuur voor iedereen die het beste met zichzelf en de andere voorheeft, want polarisatie is van alle tijden en moet best doorbroken worden.

Het boek wordt afgesloten met een  uitgebreide literatuurlijst per hoofdstuk. 

Patrick Loobuyck is als gewoon hoogleraar levensbeschouwing, ethiek en filosofie verbonden aan het Centrum Pieter Gillis van de Universiteit Antwerpen en is gastprofessor politieke filosofie aan de vakgroep Wijsbegeerte en Moraalwetenschap van de Universiteit Gent. Als moraalfilosoof is hij een belangrijke stem in het publieke debat. 

Gegevens

Geschreven door: Didier (De Wever)

Categorie: Recensies

Gepubliceerd: 13 maart 2025

Hits: 71

auteur: Johannes Derboven

non-fictie

uitgeverij Ertsberg 2025

ISBN 978 9464984286

beoordeeld door Gerda Sterk

XXXX

Is het doden van een dier vergelijkbaar met het doden van een mens? Al denken velen dat dieren - en zeker zoogdieren - evenveel recht hebben op waardig leven en sterven als de mensen, toch staat deze dierenethiek haaks op onze dagelijkse ervaringen en zeker haaks op onze vleesconsumptie. 

Ik heb aan kennissen dikwijls gevraagd of ze nog koeien in de wei zien staan. Uit het antwoord ("zeker!") blijkt dat de meesten niet eens opmerken dat die al jaren opgesloten zitten in stallen. Daarover gaat Deel II: dierwaardigheid in de veehouderij en dan vooral in de intensieve veehouderij, waar  "het levende tot het levenloze" gereduceerd wordt en de wantoestanden eindelijk bij veel mensen morele afkeer oproepen.

Johannes Derboven is een vegetariër geworden, die in principe het eten van vlees als normaal beschouwt, maar in dit boek de productiemethodes onder vuur neemt. Tot ongeveer 1960 stonden de boeren dichter bij hun hoevedieren: die liepen los, ze werden op een natuurlijke manier bevrucht, de koeien konden hun kalfjes zogen, varkens en kippen scharrelden rond in open lucht, er was sprake van sociaal contact en een zekere autonomie. 

In deel I gaat hij op zoek bij tientallen denkers om te achterhalen of we kunnen vertrouwen op: "Een common sense-benadering op dierenethiek", zodat het boek een "diepgaand filosofisch inzicht biedt in het fenomeen ethiek" (uit het voorwoord van Herman De Dijn). Welke rol kan rationaliteit spelen, wat is het belang van mens-zijn, wat betekent common sense in dit verband precies en hoe komt die overeen met de bevindingen over moraliteit uit de evolutionaire psychologie? Wat verstaan we onder normativiteit, relativiteit en de mogelijkheid tot het verwerven van moreel inzicht? Het besluit is telkens dat niet alleen mensen, maar ook andere dieren recht hebben op waardig leven en sterven. 

Het eerste deel is eerder filosofisch van inhoud. Er zijn weinig concrete voorbeelden. Er wordt geciteerd uit tientallen geschreven werken, van bv. Arnold Burms, Johan Braeckman, Nussbaum, De Dijn, Vermeersch, Harari, Singer... We vinden hun namen onderaan de bladzijden en achteraan in de bibliografie. Het grootste deel van Derbovens boek is gebaseerd op zijn masterproef in de filosofie. Vertrouwd zijn met - of het opzoeken van - een aantal termen is aangeraden. Wat bedoelt hij hier met "contingentie, emergentie, speciëstisch, revisionistisch"?

Derboven pleit voor een totaal andere omgang met slachtvee, want zijn onderzoek toont aan dat dierwaardigheid het laatste is waaraan de industriële veeteelt denkt, integendeel, de vleesindustrie wordt nog altijd gesubsidieerd en moet vooral geld opbrengen! Een dier dat tijdens de jacht geschoten werd, heeft tenminste een fatsoenlijk autonoom dierenleven gehad. 

 Het behandelen van het leven en het doden van vee en van kippen moet in wetten gegoten worden, het moet kleinschaliger, op import en export moet toegezien worden, er moet rekening gehouden worden met de impact op het klimaat, maar vooral de dierwaardigheid is van belang. Als dat de prijzen omhoog jaagt, dan is het maar zo. Dierwaardigheid in de veeteelt zou dan kunnen gaan over een omgang met dieren die verdedigbaar is op basis van het morele aanvoelen, zoals hij dat in deel I uiteenzet. 

Johannes Derboven (1989) is filosoof en econoom. Hij studeerde milieu- en preventiemanagement, economische wetenschappen en filosofie. Hij is onderzoeker aan het Centrum voor Sociaal Beleid Herman Deleeck (UAntwerpen). Zijn masterproef in de filosofie, die aan de basis ligt van dit boek, is bekroond met de Vlaamse Dierenwelzijnsprijs.

Gegevens

Geschreven door: Didier (De Wever)

Categorie: Recensies

Gepubliceerd: 08 maart 2025

Hits: 72

De omvang van de wereld

auteur: António Lobo Antunes

vertaling: Harrie Lemmens

fictie

uitgeverij Van Maaskant Haun 2025

ISBN 9789083402284

beoordeeld door Gerda Sterk

XXX

In deze roman lezen we de gedachten van 4 personages. Een oude man overziet zijn leven. Hij is een 77-jarige rijke,  zieke industrieel die als jongeman een kind verwekt heeft bij een werkneemster. Die dochter heeft de vader in dienst genomen om hem op te volgen. Zij is de tweede van de vier personages. Een derde stem is een jongere dame, die bij hem woont en hem gezelschap houdt. De vierde stem is haar minnaar, een advocaat. In het midden is er op een vage manier sprake van een complot van die twee laatsten, dat erop gericht is om de erfenis te stelen. 

Vooraleer je aan de lectuur van dit boek begint, is het niet slecht de achterflap te lezen, zodat je begrijpt dat er vier stemmen aan het woord zijn. Hoe het afloopt heeft geen belang, wat telt zijn de vervlochten levens van de 4 personages, wiens gedachtegangen we volgen. 

Behalve in de weergave van conversaties, staan er geen hoofdletters of punten, enkel komma's. Hoofdstuk 1 (en ook de volgende) is dus één zin en inderdaad, beter kan je een gedachtegang niet weergeven. Ik vond het evenwel uitermate moeilijk om te lezen en vandaar dat ik dit laatste boek van Antunes slechts 3 sterren gaf, al wordt hij - vooral in Portugal - geprezen om zijn vele literaire verwezenlijkingen. 

Er komen blijkbaar veel autobiografische elementen in dit boek aan de orde. De oude man denkt aan zijn kinderjaren, het dorp en de stad, aan zijn opname in het ziekenhuis. Wat vooral primeert zijn de gevoelens van eenzaamheid. De dochter denkt aan de man die haar moeder kwam bezoeken.: "mijn moeder starend naar gisteren op de verveloze gammele bank, steeds in het gezelschap van een half dozijn duiven met hun handen op de rug en daarin een snoepje,..." Deze gedachten worden een bladzijde verder bijna letterlijk herhaald, vermoedelijk omdat ze verband houden met de ontmoeting met haar vader.

Al de hoofdthema's uit de vorige boeken van Antunes komen voor in de 19 hoofdstukken: de oorlog, de eenzaamheid, de stad Lissabon, het dorp van zijn jeugd, hoe zijn geheugen werkt, zijn kinderjaren. Er is sprake van rouw om wat nooit heeft kunnen gebeuren, van verdriet over liefde die nooit heeft kunnen bestaan, van vraatzucht die nooit bevredigd is. Op de kaft is sprake van humor, maar die is moeilijker te vinden dan de neerslachtigheid, de treurigheid en af en toe de wanhoop, die letterlijk van elke bladzijde afstralen. 

Er is dus geen sprake van een echt verhaal. De overpeinzingen zijn soms filosofisch, soms schrijnend poëtisch, soms "weemoedig als een fado", om het met de woorden van inleider, Arjan Peters, te zeggen. Die geeft ook een pluim aan de vertaler, Harrie Lemmens " die opnieuw bereid was die (grote roman) in bijtend en zingend Nederlands om te zetten".