Filosofische gids voor het stellen van goede vragen
auteur: Elke Wiss - non-fictie
uitgeverij Ambo/Anthos Amsterdam 2024
ISBN 978 90 263 4689 7
beoordeeld door Gerda Sterk
Achter de vrolijke titel gaat een serieus boek schuil: wanneer kunnen we spreken van een goed gesprek? Wanneer stellen we goede vragen waarop iemand graag antwoordt? En luisteren we wel naar het antwoord? Socrates wist hoe je dat moet doen. Elke Wiss past zijn bevindingen toe op een tijd, waarin iedereen op sneakers loopt.
In de eerste hoofdstukken gebruikt Elke veel voorbeelden, zoals: "Ik ben net terug uit de Malediven". "Oh, daar ben ik op huwelijksreis geweest!". Eer spreekster nummer 1 haar bevindingen kan vertellen, neemt spreekster 2 al over, duidelijk zonder interesse voor de reis van haar vriendin. We praten liever dan dat we luisteren. We zijn in ons hoofd al bezig met wat we gaan zeggen wanneer de ander is uitgesproken. We houden meningen voor feiten en zijn meer met onszelf bezig dan met anderen.
Om tot een goed gesprek te komen, is het nochtans nodig om te beseffen wat wijzelf en anderen fout doen. "Dit boek is een handleiding
voor het ontwikkelen van een vragende houding en het stellen van goede vragen", maar we moeten dapper genoeg zijn om dat te willen leren. Eerst onderzoekt Elke waarom we zo slecht zijn in het stellen van goede vragen. Waarom is het zo moeilijk? Waarom doen we het soms niet? In hoofdstuk twee werken we aan het ontwikkelen van een vragende houding. Dat is namelijk het vertrekpunt. Vervolgens maken we kennis met praktische vraagvaardigheden. Soms denk je dat vragen stellen gelijk is aan het tentoonstellen van je domheid en durf je niets vragen. In het vierde hoofdstuk maken we o.a. kennis met het "naar boven en naar beneden vragen". De auteur legt met voorbeelden uit wat het is, wanneer je het kan doen, wat er kan mis gaan en hoe je na een vraag tot een goed gesprek komt. Er bestaat ook zoiets als "vraagvalkuilen". En het laatste hoofdstuk leert ons hoe we van een goede vraag naar een goed gesprek kunnen gaan. Op p. 202 geeft ze ons een magisch zinnetje mee: "Vertel eens..." In het Vlaams zouden we eerder zeggen: "amai, wat is er aan de hand?" Het is een goede vraag na een mopperende opmerking als: " pff, vrienden vertrouwen, ik weet het niet". De vraag "vertel eens" werkt als een ventiel: je draait het open en het opgekropte gevoel mag eruit stromen. Je krijgt dan het echte verhaal van de ander te horen.
De voorbeelden uit het boek zijn ontzettend herkenbaar. Ik kon de conversaties plaatsen bij vrienden, vriendinnen, familieleden en ... natuurlijk ook bij mezelf. We oordelen te snel, we vinden onszelf belangrijk, we onderbreken het verhaal van degene met wie we in gesprek zijn met ons eigen verhaal, we durven soms niets te vragen, we willen gelijk halen.
Belangrijke bevindingen herhaalt ze, bv.: wat is een goede vraag? Het antwoord daarop beslaat meerdere regels, die ze twee pagina's later letterlijk herhaalt. En let wel: er bestaan wel degelijk slechte vragen. Meestal rondt ze een hoofdstukje af met een reflectie: we worden uitgenodigd om ons zelf te onderzoeken, om gesprekken kritisch te beluisteren, om te leren hoe een goede vraag een uitnodiging is om na te denken en een slecht antwoord kan bestaan uit onmiddellijk advies geven in plaats van te luisteren.
Meestal is de toon luchtig, grappig zelfs, maar ze is ernstig als het past. Ze haalt denkers als Descartes aan, maar ook Epictetus en het stoïcisme, de Vlaamse filosoof en bioloog Ruben Mersch, Pigliucci, de Duitse filosoof Leonard Nelson, ... Om de socratische houding voor te stellen gebruikt ze nieuwsgierigheid als basis, maar ze heeft een heel hoofdstuk nodig om alle aspecten te beschrijven.
Dit boek is een filosofische gids voor wie van een goed gesprek houdt en kan verteren dat je zelf dikwijls het voornaamste obstakel bent om dat te bereiken. Het boek maakt duidelijk dat je het kan leren door oefening!
Elke Wiss geeft lezingen, trainingen en workshops in praktische filosofie. Ze voert socratische gesprekken binnen organisaties. Ze heeft het eerst zelf moeten leren, maar kan nu anderen aan het denken zetten. Ze schreef ook: "En ze filosofeerden nog lang en gelukkig"
