DE DRONKEN FILOSOOF
Moderne denkers schrijven over de roes
auteur en samensteller: Thomas Crombez
non-fictie
uitgeverij: Letterwerk 2024
ISBN 978 94 6494 356 6
beoordeeld door Gerda Sterk
XXXX
Aldous Huxley deed in 1954 een oproep om een nieuw roesmiddel te ontwikkelen om mensen toe te laten een "chemische vakantie" te nemen van het ondraaglijke zelf-zijn: het zou wél minder schadelijk moeten zijn dan alcohol en sigaretten.
Met deze woorden zet Thomas Crombez de toon in de inleiding. Hij gaat de houding tegenover roesmiddelen na van 1859 tot 2017. Wat hem daarbij opvalt is "de creativiteit waarmee moderne denkers tijdens de voorbije 165 jaar het begrip roes hebben ingevuld". Wat blijkt: filosofen zijn dikwijls bedwelmd door het denken, maar ook door tal van andere middelen. Het gaat niet alleen over wat wij tegenwoordig "drugs" noemen, zoals cocaïne of opium, maar ook over alcohol, kunst, mystieke ervaringen, intellectuele verdiepingen en sociale fenomenen.
Sommige schrijvers zijn bekend. Van Aldous Huxley weten we dat hij zichzelf ter beschikking stelde voor proeven met mescaline. De eerste bijdrage is van Mantegazza in 1859, die gefascineerd is door de effecten van coca. Hij had een enorme invloed op Freud. Freud heeft het (tamelijk euforisch) over het therapeutisch gebruik van cocaïne en ik, als lezer zou - afgaande op het artikel van Mantegazza - liefst meteen op wat cocabladeren beginnen te kauwen! Lukács stelt in 1963 de roes "voor als een vlucht uit de monotone en lege realiteit van het kapitalisme" en de laatste auteur, Laurent de Sutter, stelt in 1917 de roes voor als een opsluiting van het zelf. Zij noemt het narcokapitalisme.
Crombez volgt een patroon. Eerst vermeldt hij de filosoof die nadenkt over de roes met het jaartal van het artikel. Dan volgt een titel met de hoofdgedachte, niet zelden met een sprankje humor. Ik geef een voorbeeld: William James schrijft in 1882 over de potentieel mystieke ervaringen die het gebruik van lachgas kan meebrengen. De titel luidt: Hoe je met lachgas de filosofie van Hegel beter begrijpt. Crombez schetst het leven en de werken van James, vooral in verband met de effecten van het lachgas. In kleine druk wordt vermeld waaruit het gekozen fragment afkomstig is en wie het vertaald heeft.
De auteur vertaalde zelf uit het Engels, het Italiaans, het Frans. Waar mogelijk gebruikte hij bestaande vertalingen. Regelmatig krijgen we uitleg in voetnoten, die hij allemaal zelf toevoegde. Een namenregister sluit af.
Het is een boeiend boek geworden: er is niet veel verschenen over dit onderwerp, zeker niet nu de meeste roesmiddelen illegaal geworden zijn. Het is bovendien in een vlotte, toegankelijke taal geschreven en het vleugje humor maakt het allemaal nog aantrekkelijker.
Thomas Crombez is docent, vertaler en uitgever.
